miércoles, 16 de septiembre de 2009
U najil u ka'ansa'al AJ ts'íibo'ob
Feliciano Sánchez Chan
Jaytéen wa ma 'ts'o'ok un taan wayak'tik un xik'nal ak'aan yéetel Chen, je'ex u bin u bin Bey una yúumbale «una náachtal. Jayten Tak Chen ichil una wenele 'Ken Chen taan un wu'uye' ak'ayik jump'éel k'aay mezcla ki'ichekelem kex juntéen un wu'uy k'a'ayal u Yaax. Máanak ma Wa jaytéen 'ta tuukul ba'ax t'aanilo'ob wa bix ken un wa'alil un yaakunaj ti' ki'ichpan juntúul x-lóo'bayan wa ti 'XIIb ki'ichekelem juntúul.Chen manchajak un tuukul ikil un ts'áakaba un ch'a'anu'ukt ba'ax ku ya'alik ma Jaytéen 'Yum J-meen ichil u payalchi', WA jaytéen ma 'a ut'aan jump'éel wu'uy maak nojoch juntúul, kex Maaya ut'aane ', ma' ta KI'I na'ataj ba'ax uk'áat u ya'ali.
Wa ak'áat joktal ta K'áan tia'al ka'a xi'ik un xik'nal Tak tu jobnel le Maaya t'aan tia'al un xak'altik ba'ax ku taasik tu puksi'ik'alo'ob yéetel u béeytal un beetik ts'íibo'obe ki'ichkelem, bejlae 'páajtalil u yaantech, tumeen tu najil Escuela de Creación Literaria yáan tu kúuchil Centro Estatal de Bellas Artes, ts'o'ok u je'ebel jump'éel túumben xook, tu'ux yáan un táakpajal yéetel u Laak 'tia'al máako'ob un maayat'aan xak'altik yéetel un Kanik un molts'íibt le tsikbalo'ob ki'ichekelem ku beetik le nukuch yáan máako'ob ta kaajalo' , WA ka patjo'oltik u túumbenilo'ob; wa un beetik jump'éel ik'il t'aan wa tuukul k'ay, WA un ts'íibtik jump'éel balts'an tia'al ts'aabil cha'antbil tu Kaaj Taan.
Kan Bix un beetil. Mix talami ', Chen k'a'abet una táakpajal ichil le túumben najil xooka, tu'ux kan ka'ansbil un ma'alob xak'alt le maayat'aano' tia'al un wilik bix úuchak ak'a'abetkuunsik Le t'aano'ob un wojele ', wa una ch'a'anu'uktik le ma' un Bey wojelo'o tia'al un beetik oli ts'iibo'ob 'je'ex le je'ela':
"Tu léets'en u k'áak'ail un paakate ',
ka'aj p'áaten kuxtal ta taabal,
bejlae en Muus-ik'e «un Muus-ik,
en puksi'ik'ale «un puksi'ik'al,
en kuxtale "un kuxtal".
Úuchak Ba'ale 'Xan una Kanik ba'ax uk'áat u ya'al le úuchben ku t'aano'ob beeta'al k ka'ach tumeen-úuchben ch'i'ibal u up'i'isil tia'al na'at juntúul wiinik tia'al u yojéelta'al wa no'oja'an tia'al u beetik u jo'ol po'opil wa u jala'achil, Bey oli 'je'ex le je'ela':
"Taastene en paalil, taasten Yum K'iin tu taan jump'éel Lak jaajay, jup'a'an u chúumuk u puks'ik'al yéetel kili'ich ya'ax che k'a'atab, tu'ux uk'i'ik'el KI'I kulukbal Ya'ax Bolom u Yuk, tóojkabile tumeen 'taak en jaantik "
Jats'uts le Beya t'aano'ob ', ma' wa beyi '. Tuláakal le je'ela 'ku xak'alta'al ichil le kaambalila', ma ba'ale 'Chen le je'elo'o, una u Jach no'oja'anil ba'ax k-kaxtike', ka 'kan Teech un ba'alo'ob ki'ichekelem ts'íibt.
K'a'ana'an Jach ba'ax Laak U 'una wojéeltike', le je'ela 'jump'éel xookil chíimpolta'an tumeen U Noj Mola'ayil u yúuchul ka'ansaj (Secretaría de Educación Pública) T-Wey lu'umile ', kun Leti' óoxp'éel beetik ja'ab xáantal, le ts'o'okoke Ken 'wa yaantech u ju'unil ku ye'e'sik un xokmaj una Preparatoria wa bachillratoe' ku ts'a'abaltech un Bey ju'un Técnico en Creación Literaria en Lengua Maya, yéetel ba'ax, tu paachil k'iin, wa ku yila'al no'oja'anech yéetel yaantech u yóolil un ka'ansike, ak'a'abetkuunsa úuchak 'Bey al Aj Kaanbesaj tia'al un jump'éel jo'olbes kaambal yéetel u Laak' máako'ob, ba'ale 'wa ma' ak'áat una remolacha Ka'ambesajile'e Aj, úuchak un ts'íibtik áanalte 'ma'alob Jach ob tia'al táakbesbil ichil u ka'ansa'al xookil paalalo'ob.
Yéetel le ka'ansajila ', taan u Noj Jala'achil u lu'umil Yukataane' u yáantaj u tia'al u táakmuk'ta'al maayat'aan beeyxan u ch'i'ibal Maaya Kaaj. Septiembre winalil u ñame xookila Le 'Kaajal 21 ti'.
Wa ak'áat táakpajal ichil le kaambalila ', Chen ka'abet yaantech wa máanja'antech 15 a ja'abilo'ob, un jump'éel máansik Yaax xak'al kaambal kun beetbil tu k'iinil 18 yéetel winalil 19 ti' u , septiembre ak'ubik u ju'unil síijikech, u yoochel una CURP, ka'ap'éel un woochel mejentak sak yéetel BOOX yéetel un bo'otik $ 600.00. wa ak'áat una wojéelt u Laak 'ba'alo'obe, Xeen tu najil Escuela de Creación Literaria yáan Centro Estatal de Bellas Artes, Av. beljl tu. Itzaes No. 501 yéetel C 59 yéetel 65, WA t'aanen ti '924 03 69 Lunes 15 Tak Tak viernes 20 k'iin p'iisil. Je'e xan u béeytal un xak'altik wa bellasartes.creacionliteraria.blogspot.com creacionliteraria.bellasartesyuc a ti ts'íib '@ yahoo.com.mx tia'al u nu'ukta'altech ba'ax unaj un beetik.
Síijik bin Beytun winal
Tu'ux ma'ayli 'ajak lu'umkabil
Ka'ache'e Úuch.
Bin Ka'a tun Kaaj u xíimbal tu juunal ...
Ku bin tun na'ata'al u síijbale '
Tumeen bin Óoxlajun OOKE '
Yooko'ob u Keetpaj. (Chilam Balam de Chumayel)
